فصلنامه زیبایی شناسی ادبی
سال پنجم شماره 19 (بهار 1393)

در این مقاله به کاربرد بیان (مجاز تشبیه استعاره کنایه) بدیع (لفظی و معنوی) و عروض (وزن و بحر) در اشعار اخوان ثالث پرداخته شده است که نشان می دهد هر یک از حوزه های شعری اخوان تا چه اندازه از آرایه های بیانی و بدیعی و عروض سنتی و کهن سود برده است. آنچه مسلم است بیشتر آرایه های به کار رفته در آثار اخوان آرایه های بیانی است و بعد بدیع لفظی و معنوی و سپس عروض. اخوان در حوزه عروض سنتی از اوزان معدودی استفاده کرده است و در کل آرایه های شعری او ساده و بی پیرایه اند خصوصا در حوزه بیان.

رجسته سازی یکی از اصطلاحات مرتبط با فرمالیسم روس است. بر اساس این نظریه دریافت ما از زندگی همواره در اثر عادت ملال آور می شود چرا که جریان خودکارسازی همه چیز را فرسوده می کند، لذا نویسندگان از طریق صناعات چشمگیر زبانی و هنجارگریزی های خلاقانه می توانند زبان را رو به جلو هدایت کرده و از وضعیت پس افتادگی، ایستایی و رکود بیرون آورند. در این مقاله داستان کوتاه «دوباره از همان خیابان ها» اثر بیژن نجدی از منظر برجسته سازی مورد بررسی قرار گرفت و نتیجه آن، نشان داده شده است که نجدی با به کارگیری زبان شاعرانه در داستان از طریق پارادوکس، تشخیص، تصاویر اکسپرسیونیستی، تقابل، تکرار، تشبیه های آشنایی زدایانه، حسامیزی و تکنیک های پسامدرنی چون فراداستان، زاویه دید لغزنده، بازگشت به گذشته، زبان داستان خویش را برجسته و خود را به عنوان داستان نویس خلاق مطرح کرده است.

ایهام یکی از مهم ترین امکانات زبان شعری است. این آرایه را از انواع هنجارگریزی معنایی می دانند که در محور هم نشینی و مجاورت به وجود می آید و براساس ترکیب شکل می گیرد و کلام را با ایهام که از عناصر مهم زبان ادبی است، پیوند می دهد. این مقاله، محصول مطالعه کامل غزل های سعدی و استخراج کاربرد انواع ایهام در آن هاست. در این تحقیق با استفاده از بررسی های به عمل آمده، میزان و چگونگی کاربرد انواع مختلف ایهام در غزلیات سعدی نشان داده شده است. هم چنین تصریح شده است که سعدی به رغم آن که شاعری صریح و رک گوست و مکنونات قلبی خود را شفاف بیان می کند اما نمی تواند یکی از بزرگ ترین امکانات زبان شعر را که با ابهام پیوند دارد نادیده گیرد و از نقش آفرینی ادبی ایهام صرف نظر کند. به همین سبب است که نمونه هایی از همه نوع ایهام را می توان در غزلیات وی دید.

«نقد و اصالت سبک در شعر بهار» موضوع و محور اصلی این مقاله است. در این مقاله سعی شده است که نظرات سبک شناختی جدید در کنار رویکردهای مختلف نقد ادبی در مقوله نقد شعر مطرح شود، به گونه ای که اصالت سبکی شعر بهار در مجموعه اشعارش از حیث زبانی، موسیقایی، زیباشناختی، نقد نوعی، سبک محتوایی و... تعیین شود. به عبارتی اثبات می شود که شاعر از حیث نقد نوعی شاعر قصیده است، از حیث زیباشناختی در نگاه اول شاعر وصف و توصیف و تصویرهای محض است، از حیث زبان، شاعر سبک خراسانی است و غیره. سپس هر یک از رویکردهای مزبور به رویکردهای فرعی تقسیم می شود تا حدی که اصالت سبکی شاعر در هر بحث دقیق تر مطرح گردد.

نظریه های مکتب فرمالیسم، ابتدا در سال 1914 توسط «ویکتور شکلوفسکی» در روسیه مطرح گردید و سپس در سال 1964 با ترجمه آثار فرمالیست های روسی به انگلیسی توسط «گاروین»، به غرب و سپس به سرتاسر جهان راه جست. یکی از مضامین مشترک شعری، در دیوان بیشتر شعرای شیعه مذهب و حتی اهل سنت، ستودن و بزرگداشت امام هشتم (ع) است. این درونمایه در اشعار شعرای معاصر، نمودی بارزتر دارد. یکی از این شعرا، که او را «خاتم چامه سرایان» نامیده اند، ملک الشعرای بهار است که ارادتی ویژه به حضرت رضا (ع) داشته و اشعار فراوانی در مدح آن امام همام سروده است. بهار، شاعری است زبان دان و زبان آور، که به شکل (= فرم) اشعارش توجهی ویژه داشته است. همین شکل گرایی در اشعار وی، انگیزه ای شد تا به بررسی یکی از چامه ها در مدح امام رضا (ع) از دیدگاه فرمالیسم که یکی از مکاتب مهم نقد ادبی قرن بیستم است بپردازیم.

یکی از بحث های اساسی در سامانه حافظ شناسی، معانی چندپهلو و گونه گون ابیات یا واژگان است که از زمان حافظ تا امروز محل نزاع حافظ شناسان و دوستداران خواجه بوده است. در این مقال برآنیم تا حدودی به این مساله بپردازیم و نشان دهیم که بسیاری از اختلاف نظر ها در برداشت معنی و مفهوم شعر حافظ پایه و اساس درست علمی و نظری ندارند و به قول خواجه: جنگ هفتاد و دو ملت همه را عذر بنه چون ندیدند حقیقت ره افسانه زدند

در مطالعات سبک شناسی، بودن یا نبودن یک عنصر یا چند عنصر، آن قدر اهمیت ندارد که بسامد آن عنصر یا عناصر. لذا برای تعیین بسامد مختصات سبکی بیدل در این مقاله تحلیل آماری در نظر گرفته شده است که ابتدا تمامی مولفه های سبکی به سه بخش اصلی یعنی مختصات ادبی، زبانی و فکری تقسیم شده و در جدولی به عنوان طرح پایه های پژوهش در نظر گرفته شده است. در ادامه هر یک از ویژگی های سبکی بیدل در 380 بیت به عنوان نمونه پژوهش (مطابق جدول نمونه گیری مورگان) بررسی شده سپس با تعیین بسامد و درصد مشاهده آن جداولی آماری تنظیم گردیده و نتایج به جامعه آماری که 35 هزار بیت در دیوان بیدل است تعمیم داده شده است.